شاهنامه خوانی

شاهنامه اثر حکیم ابوالقاسم فردوسی توسی، حماسه‌ای منظوم در بحر متقارب مثمن محذوف و شامل حدود ۵۰٬۰۰۰ بیت و یکی از بزرگ‌ترین و برجسته‌ترین حماسه‌های جهان است که سرایش آن سی سال به طول انجامید. محتوای این شاهکار ادبی، اسطوره‌ها، افسانه‌ها و تاریخ ایران از ابتدا تا فتح ایران توسط اعراب در سدهٔ هفتم است که در چهار دودمان پادشاهی پیشدادیان، کیانیان، اشکانیان و ساسانیان خلاصه می‌شوند و به سه بخش اسطوره‌ای (از عهد کیومرث تا پادشاهی فریدون)، پهلوانی (از قیام کاوه آهنگر تا مرگ رستم) و تاریخی (از پادشاهی بهمن و ظهور اسکندر تا فتح ایران توسط اعراب) تقسیم می‌شود. زمانی که زبان دانش و ادبیات در ایران زبان عربی بود، فردوسی با سرودن شاهنامه موجب زنده‌شدن و احیای زبان فارسی شد. یکی از مأخذ مهمی که فردوسی برای سرودن شاهنامه از آن استفاده‌کرد، شاهنامه ابومنصوری بود. شاهنامه نفوذ بسیاری در ادبیات جهان داشته‌است و شاعران بزرگی مانند گوته و ویکتور هوگو از آن به نیکی یاد کرده‌اند. شاهنامه بزرگ‌ترین کتاب به زبان فارسی است که در همه جای جهان مورد توجه قرار گرفته و به همهٔ زبان‌های زندهٔ جهان بازگردانی شده‌است. نخستین بار بنداری اصفهانی شاهنامه را به زبان عربی بازگردانی‌کرد و پس از آن بازگردانی‌های دیگری از شاهنامه (از جمله بازگردانی ژول مل به فرانسوی) انجام‌گرفت. فردوسی زمانی شاهنامه را سرود که زبان فارسی دچار آشفتگی بود و او از آشفتگی و افزونی آن جلوگیری کرد. فردوسی در سرودن شاهنامه از پارسی سره بهره‌نبرد و از فارسی دری استفاده‌کرد و شمار واژگان عربی در شاهنامه ۸۶۵ است. ۲۵ اسفند ۱۳۸۸ پایان هزارهٔ سرایش شاهنامه بود که به این مناسبت، جشن جهانی هزارهٔ شاهنامه با حضور نمایندگان ۱۹۲ کشور عضو یونسکو در پاریس، فرانسه (مقر یونسکو) برگزار شد. هم‌چنین آیین بزرگداشت هزارهٔ شاهنامه در کشورهای گوناگون به بهانهٔ ثبت آن در یونسکو از جمله برلین، آلمان برگزار شد. حکیم ابوالقاسم فردوسی توسی (زادهٔ ۱۰۲۰–۹۳۵[۱] در دهکدهٔ پاژ در طابران توس) بزرگ‌ترین حماسه‌سرای تاریخ ایران و یکی از برجسته‌ترین شاعران جهان است.[۲] عمر او با تلاش و از خود گذشتگی در راه حفظ و پاسداری هویت ملی، زبان و میراث میهن خود ایران گذشت.[۱] شاهنامه شامل ۵۵٬۰۰۰ بیت در قالب مثنوی است که در سدهٔ دهم توسط فردوسی سروده‌شد. فردوسی در خانواده‌ای مرفه و تحصیل‌کرده زاده‌شد.[۳] او نخستین کسی نبود که به آفرینش حماسهٔ ملی ایران دست‌زد. مسعودی مروزی قسمتی از شاهنامه را به وزن ترانه‌های ساسانی ساخته‌بود که از آن فقط چند بیت از سرگذشت کیومرث باقی مانده‌است. پس از او، دقیقی توسی سرگذشت گشتاسپ و ظهور زرتشت را به نظم آورد و چون به دست برده‌ای کشته‌شد، شاهنامهٔ او ناتمام ماند. فردوسی که پیش از مرگ دقیقی و حتی پیش از زمانی که او به سرایش شاهنامه دست‌بزند، در اندیشهٔ سرایش شاهنامه بود، اثری در حدود شصت برابر کار دقیقی به وجود آورد و زمانی که به داستان گشتاسپ رسید، هزار بیت دقیقی را در شاهنامهٔ خود نقل‌کرد. آن‌گاه بزرگان زمان مانند حیی قتیبه و علی دیلم او را تشویق‌کردند و او پس از سی سال در حدود «پنج هشتاد بار از هجرت» (سال چهارصد هجری قمری) سرایش شاهنامه را به پایان رساند.[۲] او در مورد مدت سرایش شاهنامه چنین می‌سراید:[۴] بسی رنج بردم در این سال سی عجم زنده کردم بدین پارسی بنابراین، اگر پایان سرایش شاهنامه در سال ۴۰۰ هجری قمری (سال ۳۸۸ هجری خورشیدی) باشد و سرایش آن سی سال طول کشیده‌باشد، آغاز سرایش شاهنامه در سال ۳۷۰ هجری قمری بوده‌است.[۵] در طول زندگی فردوسی، ترکان غزنوی، سامانیان را برانداختند و به حکومت رسیدند. سلطان محمود غزنوی، پادشاه وقت غزنوی، به فردوسی وعده‌داد که به ازای هر دو بیتی که او بسراید، به او یک دینار طلا خواهد داد. اما وقتی فردوسی کتابش را به پادشاه تحویل‌داد، پادشاه به جای طلا، نقره به او پرداخت.[۳] سرانجام، سرایش شاهنامه در روز «اِرد» یا ۲۵ اسفند ۳۸۸ خورشیدی (۲۱ رجب ۴۰۰ قمری، ۱± روز) به پایان رسید. فردوسی دربارهٔ پایان سرایش شاهنامه چنین می‌سراید:[۶] سرآمد کنون قصه یزدگرد به ماه سپندارمذ روز ارد ز هجرت شده پنج هشتاد بار به نام جهان داور کردگار طبق گفتهٔ فردوسی، شمار ابیات شاهنامه ۶۰٬۰۰۰ است،[۷] اما شمار ابیات شاهنامه در وب‌گاه گنجور ۴۹٬۶۰۹ بیت است.[۸][۹] ستایش سلطان محمود غزنوی[ویرایش] امیرحسین خنجی می‌گوید که سرایش شاهنامه تماماً در دورهٔ سامانیان بوده‌است، اما با برچینش سامانیان و روی کارآمدن غزنویان، فردوسی شاهنامه را به سلطان محمود تقدیم‌کرد. بدون شک آرمان او از این کار گرفتن پاداش نبود، بلکه حمایت سلطان محمود از شاهنامه بود؛ زیرا در آن روزگار فقط کتاب‌هایی از حوادث مصون می‌ماندند که در کتاب‌خانه‌های وابسته به دربارهای فرمانروایان نگه‌داری و حفاظت می‌شدند. بنابرتین، فردوسی ابیاتی دربارهٔ ستایش سلطان محمود سرود و در شاهنامه جای‌داد:[۷] تن شاه محمود آباد باد سرش سبز بادا دلش شاد باد چنانش ستودم که اندر جهان سخن ماند از آشکار و نهان مرا از بزرگان ستایش بُوَد ستایش ورا در فزایش بُوَد اما فریدون جنیدی (شاهنامه‌پژوه و مدیر بنیاد نیشابور) اعتقاد دارد که ۳٬۰۰۰ بیت دروغین به شاهنامه افزوده شده‌است و سرایش شاهنامه برای سلطان محمود دروغی بزرگ است. او می‌گوید که اگر آغاز سرایش شاهنامه در سال ۳۷۰ هجری قمری بوده‌باشد که در آن سال سلطان محمود یازده سال داشته‌است، چه‌طور ممکن‌است که فردوسی به وسیلهٔ ملک ایاز به پیشگاه سلطان محمود رفته‌باشد؟ او هم‌چنین اعتقاد دارد که بخش اسکندر مقدونی و بخشی از داستان سیاوش که او دو زن داشته‌است بعدها به شاهنامه افزوده شده‌است.[۵] رادیو پویا باهمکاری علی پارسا شاهنامه خوانی را به شما تقدیم میکند